Share This:

Yatırımdan Önce Fizibilite

 Dr.Sabit Tunçel
Ağaçişleri End.Müh.
www.sabittuncel.com

Giriş

Ülkemizde ahşap sektörü son dönemlerde hızla gelişen teknolojik bir ivme kazanmıştır. Alışa geldiğimiz klasik marangoz atölyelerinden sanayinin en son gelişmiş teknolojisine sahip. Bilgisayar destekli makinalar ile zamana karşı bir yarışa girmiştir. Artık ülkemizde mobilya sektöründe bu tip son sistem teknolojik makinelerle üretim kalitesi yükselmiş, üretim zamanı kısalmış, fire oranları minimum. Düzeye çekilmiş ve bunlara bağlı olarakta, emek yoğun üretimden, makine yoğun üretime geçen sanayimiz, ile birlikte nihai tüketiciye, daha uygun fiyat ve yüksek kalitede ürünler sunulmaya başlanmıştır. Tabiki bunun bu aşamaya gelmesinde akademik kadroların etkisini yabana atmamalıyız. Bu sistemlerin kurulması, yönetimi ve işleyişi konularında ülkemizde iki üniversite bu alanda mühendis yetiştirmektedir. Bunlardan 1.’si “Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği” 2.’si” “Orman Endüstri Mühendisliği” dir.

Sanayimiz bu okullardan mezun olan meslektaşlarımızı Üretim, Planlama, Ar-Ge, Kalite kontrol, satış ve projelendirme gibi departmanlarında istihdam ederek, son sistem teknolojik makinalardan maximum düzeyde verim almak ve optimum faydayı sağlamak konusunda, son derece isabetli karar alarak hareket etmişlerdir. Ancak sektörümüz girişimcilerinin pek uygulamadığı veya yüzeysel olarak uyguladıkları önemli bir nokta var ki; bu hem ülkemizin döviz kaynaklarını ve hemde girişimcilerimizin finansal kaynaklarını etkilemektedir. Nasıl ki; fabrikanın işletim planlaması kalite kontrolü v.b. departmanların da mühendis kadroları oluşturarak verimi optimum düzeylere çekilmek isteniyorsa, bunun kuruluş aşamasında konusunda (sektörde) tecrübeli mühendislere fizibilitesinin yaptırılarak, makine parkurunu kurmak ve bu organizasyonu, belli bir yol katettikten sonra değilde, başında sağlıyarak belli hedeflere hazırlıklı olarak yola çıkmak, birçok engeli önceden aşmak olacağından. Yolu yarı yarıya katetmek demektir. Burada şunu vurgulamak istiyorum. Sayın girişimciler, böyle bir sanayi tesisi kurmadan önce bir fizibilite raporu hazırlatmanız sizlerin yönünüzü çizmede, hedeflerinizi taiin etmede ve bu hedefler için gerekli şekilde önünüzü görmenizde, ayrıca doğru makine parkurunun seçiminde çok büyük ışık tutacaktır.

Sonuçta böyle bir çalışma sanayicilerimizin tünelin sonundaki ışığı teknik boyutları ile görmelerini sağlıyacağı gibi. Fabrikaya start verildiğinde sorunların birçoğu arkada bırakılıp, hedefe daha kısa zamanda ulaşılmasında etkendir.

Sanayicimiz genelde tesis kurarken fuarları gezerek hangi makineyi almalıyım düşüncesinden hareket etmektedir. Böyle bir yaklaşımda tesiste farklı kapasitelere sahip makinelerin birbirine uygun entegrasyonunun sağlanamaması sonucunda, atıl kalan makinelerin işletmeye ekstra yük getirmesi, yeterli pazar araştırmasının olmaması sonucunda farklı pazarlara yönelme isteği. Makine yatırımına ek yükleri beraberinde getirirken, işletmeyi finansal açıdan dar boğaza itmektedir. Ayrıca uygun istif ve ara stok alanları oluşturulmadığından, fabrikada sıkışık veya dağınık bir sirkülasyonun oluşması kaçınılmazdır. Buna bağlı olarak transport hatları günü kurtaracak çözümlere yönelmek durumunda kalmıştır. Benim burada vurgulamak istediğim nokta şudur. Eğer sanayicimiz bir tesis kurmak istiyorsa bunun profesyonel yaklaşımı detaylı bir fizibilite raporundan geçmektedir.

Ahşap sektöründe fizibilite raporu deyince ilk akla gelen üretilmesi istenilen konuya göre makinelerin seçilmesi ve bunların iş akışına göre yerleşim planının yapılması gelmektedir. İstisnaların haricinde şimdiye kadarda bu hep böyle olmuştur. Artık ülkemizde de bu konuya yeni bir anlayış ile yaklaşmanın zamanı gelmiştir. Yeni diyorum çünki, pratikte yeni. Konu ile ilgili önerimiz şu. Girişimcilerimiz ahşap sektörüne yönelmek, kalitesi, teknolojisi ve organizasyonu ile bu sektörde söz sahibi olmak için. Böyle bir işe karar verildiğinde, henüz fabrika yerinin tesbiti yapılmadan bir fizibilite raporunun hazırlatılması çok büyük önem arz etmektedir. Yalnız bu rapor yukarıda da anlattığım gibi makine parkuru seçimi ve fabrika yerleşim planının çizilmesinden ibaret olmamalıdır. Böyle bir fizibilite raporunun hangi sırayı izlemesi ve kapsamını, ana başlıklar halinde şu şekilde sıralıyabiliriz.

  1.  Ürün seçimi
  2. Fabrika arazisinin seçimi
  3. Fabrika binasının inşaat planının hazırlanması
  4. Makinelerin seçimi ve üretim kapasite raporunun çıkarılması
  5. Makine parkurunun oluşturulması (fabrika planı)
  6. Toz emme ve basınçlı hava sistemlerinin fabrika için gerekli ihtiyacının tespiti ve projelendirilmesi
  7. Fabrikanın işletimi için gerekli elektrik enerjisinin teminin de kullanılacak panoların oluşturulması  ve projelendirilmesi
  8. Fabrikanın kapalı alanlarının ısıtma sisteminin projelendirilmesi
  9. Makine parkuru ve üretilecek ürüne göre istihdam edilecek eleman sayısının tespiti ve bunların işletmeye getireceği yükün global olarak çıkarılması
  10. Fabrika için gerekli olan idari ve teknik personelin tespiti işletmeye getireceği yükün global olarak çıkarılması
  11. Üretim sisteminde izlenecek form ve prosedürlerin tespiti
  12. Fabrikanın kapasitesi doğrultusunda yapacağı üretime göre ne zaman başa baş noktasına ulaşacağının tespiti
  13. İşletmenin sağlıklı yürüyebilmesi için gerekli departmanların oluşturulması, yani organizasyon şemasının hazırlanması ve bu şema doğrultusunda hiyerarşik düzenin çıkartılmasına bağlı olarak tüm departmanların görev tanımlarının yapılması
  14. Departmanlar arası kullanılacak formların düzenlenip işleyiş sisteminin oluşturulması
  15. Satınalma ve pazarlama politikalarının tespiti 

1. Ürün Seçimi

Müteşebbis ne üretmek istediğini tespit etmiş olabilir. Ama danışman şirket veya kişi üretilmek istenen ürünün pazar araştırmasını yaparak ürünün pazar paylarını çıkartması gereklidir. Eğer seçilen ürü-nün pazar payı sınırlı ise farklı bir kaç ürünün pazar araştırması yapılarak uygunluğu rapor edilmelidir. Bu aşamada seçilen ürün doğrultusun da diğer aşamalara geçilir.

2. Fabrika Arazisinin Seçimi

Üretim sistemlerinin oluşumunda tesislerin kurulacağı coğrafi konumun saptanması önceliklidir.

2.1. Fabrikanın coğrafi konumu yerleşim düzenini yatırım ve işletme maliyetini, organizasyonunu önemli ölçülerde etkilemektedir. Ayrıca fabrikanın kurulacağı bölgenin seçimini etkileyen fiziksel faktörlerden biride enerji kaynakları ve enerji maliyetleridir. Fabrikada yapılacak üretim için gerekli olan yan sanayiin bulunması hammadde tedarik ve depolama olanakları, mamullerin, hammaddenin ve yarı mamulün fabrikaya veya fabrikadan naklinde demiryolu, liman veya karayoluna yakınlığı oldukça önemli bir fiziksel faktörü teşkil etmektedir.

İşletme ve yatırım maliyetleri açısından fabrikaya gelen ve giden malların nakliyesi ile ilgili maliyetler ulaşım organlarına yakınlık ile doğrudan bağlantılıdır. Bölgesel işçi ücretleri düzeyi, vergiler, teşvikler, arazi fiatları, inşaat masrafları gibi faktörler fabrikanın bulunduğu konuma bağlı olarak değişirler.

2.2. Fabrika yerinin seçimi ve kurulacağı yerin kesin olarak belirlenmesi bazı aşamalardan geçilerek yapılan detaylı çalışmalar ile mümkün olur. Ancak bu konuda mevcut genel teorilerin veya formüllerin spesifik bir probleme doğrudan uygulanabilmesi olanaksızdır. Çünki her problemin kendine has bir takım özellikleri vardır. Dolayısı ile bu gibi genel formüller çalışmalara sadece yol gösterici bir katkı sağlıyacaktır. Yani sorunlara göre yeni yöntemler bulunmasında anahtar görevi yapacaktır.

2.3. Fabrika yer seçimi 3 aşamadan oluşmaktadır.

a-Fabrikanın kurulacağı bölgenin seçimi, bu ortak özelliklere sahip bölgelerde olabilir.

         b-Bölgenin spesifik bir yerinin belirlenmesi.

         c-Belirlenen yer sınırları içerisinde fabrikanın kurulacağı arazinin seçilmesi.

2.3.a- Fabrikanın kurulacağı bölgenin seçimi

         Bölge analizinde dikkat edilecek faktörlerde şu şekilde sıralanabilir.

         a- Enerji kaynaklarının durumu ve maliyetleri

         b-Yan sanayi kuruluşları

         c-Ulaşım olanakları

         d-Miktar, kalite ve ücret açısından iş gücü kaynakları

         e-Yasaların belirlediği teşvik edici veya kısıtlayıcı faktörler

         f-Ürüne olan talep ve dağıtım olanakları açısından pazar elverişliliği

         g-Hammadde ve yarı mamul kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu

Tüm bu faktörler göz önünde bulundurularak bölgenin seçimi yapılır. Bu faktörler işletmenin yapısına, üretim çeşidine ve girişimcilere göre kendi aralarında öncelik gösterirler.

2.3.b-Yer ve Arazi Seçimi:

 Bölge tesbiti yapıldıktan sonra, o bölgede şehir, kasaba ve daha küçük yerleşim yerlerinin tesbiti yapılarak incelenir. Daha sonra aday yerlerde bulunan fabrika kurulabilecek uygun arazinin seçimi yapılır. Arazinin seçiminde ki; kriterler daha teknik düzeyde dir. Bölge seçiminde ki; analizlerde kullanılan kriterler makro ekonomik niteliktedir. Oysa, arazi seçimindeki kriterler, bölge seçimindeki kriterler ile aynı ismi taşımalarına karşın, mikro düzeyde incelenir. Ayrıca yer seçiminde başa baş analizi ve kalitatif faktörlerin analizide önemlidir. Para ile ölçülemiyen değerleri matematiksel olarak değerlendirmek suretiyle, daha iyi bir tahlil yolu uygulanır. Bu kriterler doğrultusunda bölge, yer ve arazi seçimi yapılır. Bunun sonucunda, elimizdeki analiz ve raporlara göre, 1. öncelikli, 2. öncelikli, 3. öncelikli yerler ve araziler tesbit edilmiş olur. Bu üç farklı arazi yeri son olarak girişimcinin düşünceleri ile de, bir bütünlük kazanarak, nihai yerin tespiti yapılır.

3. Fabrika Binası, Makineler ve Makine Yerleşim Planının Oluşumu 

Yukarıda 3-4 ve5’ci maddeler olarak kapsama aldığımız. fabrika binası, makinelerin seçimi, makine parkurunun oluşturulması. Kriterlerinden, bir tanesini dikkate almadığımız durumda, bir takım problemler ile karşılaşabiliriz. Buüç madde birbirine bağlantılı ve birbirinden bilgi alarak çalıştığı için birlikte incelemeliyiz.

Bu aşamaya gelindiğinde, öncelikle sektörün durumu dikkate alınarak teknoloji seçimi yapılır.Teknolojiye uygun proses doğrultusunda da makine parkuru için gerekli makinelerin seçimi yapılır. Dikkat edilecek nokta, yapılacak üretime en uygun makineleri seçmenin yanısıra, bir birleri ile entegrasyonunun sağlanabilmesinde istenilen kalitede mamul üretmesi ve teknik servislerinin yeterli seviyede hizmet veriyor olmasının yanısıra, yedek parça ve kesici, öğütücü gibi, bıçaklarının da kolay temin edilebilir olması gibi, kriterleride göz önünde bulundurmak gereklidir.

Fabrika düzenleme, üretim araçlarının, yardımcı tesislerin veya iş istasyonlarının, taşıma, depolama, kalite kontrol gibi, üretim ile ilgili faaliyetlerin fiziksel konumları açısından bir bütün olarak kordine edilmesine denir.

Buna göre istenilen teknoloji ve yapıya göre makine seçimleri yapıldıktan sonra bu makinelerin fabrika içinde-ne şekilde dağılması yani, makine parkurunun dizaynı gelmektedir. Fabrika yerleşim düzeni üretimin kalitesi ve akışkanlığı konusunda oldukça önemlidir. Aksi taktirde aşağıdaki sorunlar ile karşılaşılması kaçınılmazdır.

         aMalzemelerin veya yarı mamullerin gereksiz yerlerde yığılmasına

         b-Üretim periyodunun uzamasına.

         c-İş akışının, işçinin ve malzemenin konturolünde etkisiz kalınmasına

         d-Fabrika alanından tam yararlanamama

         e-Kalifiye işçilerin gereksiz taşıma işleri yapmasına

         f-Stok alanlarının ve üretim yerlerinin kalabalık olmasına neden olur.

Fabrika planının amacı:

         a-Makinelerin entegre bir şekilde en uyumlu bir kordinasyon ile yerleştirilmesi

         b-Malzeme ve insan hareketleri en kısa yoldan ve kontrol edilebilecek biçimde yapılmalı

         c-Yardımcı tesisler ihtiycı karşılıyacak yerlerde olmalı

         d-İleride genişleme veya değişikliğe cevap verebilecek uygun esneklikte olmalı

        e-İşçiler rahat ve emniyetli çalışabilme, gözlemciler az yorularak etkili bir kontrol sağlıyabilmeli

         f-Ara stok alanları ihtiyaca uygun ve dengeli biçimde dağıtılmalı.

Bu amaçların hepsini bir arada gerçekleştirmek oldukça güçtür. Dolayısıyla en uygun yerleşim planı, çeşitli yan amaçların uygun düzeyde karışımını veren optimal çözüm olmalıdır.

Fabrika binası:    Burada yaklaşımı şu şekilde yapabiliriz. Elimizde büyüme alanı, yolu, tesisleri v.s.ile bir arazi var. Bu arazi üzerinde kapalı alan m²’si belli buna göre yapacağımız yaklaşım, makine parkuru dizayn edilir (bu dizayn proseslere göre tesbit edilir) Sonucunda da fabrikanın kapalı alanının eni, boyu ile aks açıklıkları ortaya çıkar. Bu bilgiler ışığında da fabrika binasının inşaat planı çizilir.Tabiki makine parkuru ve transport sistemleri,inşaat tekniğinden kaynaklanan birtakım uyarlama ve düzenlemeler, inşaat planın dan sonra tekrar yapılacaktır. Ayrıca inşaat ile ilgili diğer konularda detaylı şekilde araştırılıp (çatı sistemi, bina yapısı, konstrüksiyonu v.b.) en uygun olan seçilmelidir.

4. Toz Emme ve Basınçlı Hava Sistemleri

Bunların tesbitinde seçilen makinelerin katalog değerlerinden hareketle verilen boru çaplarına ve sn’de çıkarttığı toz miktarına göre hesaplanarak, kapasitesi sisteme uygun bir tasarım yapılarak makinelere dağılım planı çıkarılır. Burada dönüşlerde ve saplamalarda kayıpları minimuma indirmek ve makinelerin ağzından çıkan tozu oradan en kısa zamanda uzaklaştırmaktır.

Basınçlı hava sistemide aynı mantık çerçevesinde seçilen makinelerin katalog değerlerinden hareketle tesisin ne boyutta bir kompresör, kurutma ve tank ihtiyacı tesbit edilip. Makinelere dağılımı ile ilgili bir projelendirme yapılır.

5. Fabrika Elektriği

Tüm makinalerin gerekli enerji temin edebileceği sanaiye uygun bir elektrik panosu ve son derece düzenli makinelere dağıtım, gerekli yerlerde tehlike anında hattı koruyucu sistemler ve çok iyi bir topraklama ile elektrik dağıtımı projelendirilir.

6. Fabrika Isıtma Sistemi

Bu konuya bir kaç alternatiften yaklaşılabilinir. Ancak burada dikkat edilecek nokta fabrika içi ısı 18°C’da ve denge rutubeti %13±2 olmalıdır. Daha yüksek veya düşük ısı işçilerin performansını etkilemektedir. Ani ısı değişimlerininde olmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Örneğin gece -4°C olan ısı gündüz fabrika içinde 18°C’a ulaştığında makinelerde ayar problemleri çıkarmaktadır.

7. İşçi İtihdamı

Seçimi yapılan makinelerin çalıştırılabilmesi için gerekli operatör ve yardımcıların sayısal olarak tespit edilmesi ve bulunulan bölge şartları göz önünde bulundurularak, maaş politikasının tespit edilerek, sosyal hakları ile birlikte ayrılması gereken aylık bütçenin tespit, işletmenin bu aşamadaki giderlerini görmesini sağlar

8. Teknik Personel İstihdamı

Fabrikanın işletimi ve sağlıklı yürüyebilmesi için belli departmanlara teknik, vasıflı insanların getirilip yönlendirmesi gereklidir. İşte bu ihtiyacın tesbit edilmesi ve 9.madde de belirttiğim gibi toplamda ayrılması gereken aylık bütçenin tesbit edilmesi işletmenin bu aşamadaki giderlerini görmesini sağlar.

9. Organizasyon Şeması

İşletmenin, kapasitesi, hedefleri, pazar payları göz önünde bulundurularak bir organizasyon şeması düzenlenir. Burada belli bir hiyerarşi takip edilerek sistem bütünü ile ele alınır. Bu doğrultuda tüm departmanların yetki ve sorumluluk alanları tespit edilerek, her departman için görev tanımları yapılır.

10. Üretim Sisteminde İzlenecek Form ve Prosedürler

İşleyişin daha akıcı ve bilgilendirici olması ve bilgi akışında hataya meydan vermemesi açısından, proses arası geçişi sağlayıcı formlar işin takibi ve kalite kontrolun sıhatli yapılabilmesi, hatalı ürüne anında müdahale edilebilmesi açısından oldukça gereklidir. Bunlar işin niteliğine, kapasitesine ve ürün çeşitliliğine göre o sisteme özel düzenlenmelidir. Bunlar depo stok, giriş çıkışları, üretim formu, montaj formu, bileme formu v.b. içerikte olmalıdır.

11. Departmanlar Arası Formlar

Yine bu formlarda departmanlar arası sağlıklı bilgi akışını sağlamak, bilgilerin eksiksiz ve doğru iletilmesi açısından gereklidir. Formların oluşturulmasında sistemin bütünü göz önüne alınarak tasarım yapılır. bunlar iç yazışma formu, maliyet analiz formu, sipariş formu, malzeme talep formu, giriş kalite kontrol onay formu v.b. içerikte olmalıdır.

12. Başa Baş Noktası

Fabrika için yapılan yatırım toplamının üretilecek olan ürünler ile ne kadar zaman sonra kara geçeceğinin yani kar ve zararın eşit olduğu noktanın hesaplanmasıdır.                                    

Başa Baş Noktası Grafiği

Başa Baş Noktası Grafiği

                   Şekil 1 Başa-baş (break-even) grafiği

Grafikten de görüleceği gibi başa baş noktasında kar yoktur yani kar = 0’dır. Firma başabaş noktasından sonra kara geçmeye başlar. Firmanın bu noktaya ne zaman ulaşacağı detaylı olarak incelenip raporlanmalıdır.

13. Satınalma ve Pazarlama Politikalarının Tespiti

Firmanın üreteceği ürün ile ilgili yapılan pazar araştırması ve sonucunda bu pazara ne tip bir yol izliyerek girilmesi gerektiği. Pazarlama stratejisinin neler olması ve firmanın pazar payının ne olacağı konusunda incelemeler yapılır. Ayrıca 6 aylık ve 1 yıllık pazar hedefleri tesbit edilerek üretime bu şekilde bir yön çizilir. Yine firmanın üretimini yapacağı ürün için gerekli olan hammadde ve yarı mamullerin nerelerden, hangi şartlar ile ve ne kalitede alınacağını gösterir, en uygun yerlerin tesbiti yapılır. Bunun yanısıra dışarıdan alınacak hammadde ve yarımamulün hangi kalite değerlerinde olması gerektiği ve bu kalite değerlerinin nasıl tetkik edilip kriterlerin neler olacağı tesbit edilir. Bu doğrultuda oluşturulmuş bir satınalma politikası, üretimde ham madde ve yarı mamulden kaynaklanacak problemleri de ortadan kaldırır.

Sonuç olarak, fabrika kurulumunun artık eskisi gibi olmayacağını, bu nedenle detaylı bir fizibilite raporunun danışman bir kuruluşa veya şahsa hazırlatılmasının gerekliliğini ve önemini vurgulamaya çalıştım. Sanayimizde veya başka sanayi sektörlerinde yapılan her yatırım, alınan her makina kalkınma hızını olumlu etkiliyor görünmesine karşın. Atıl kalan makina veya makinalar, üretime bir katkı sağlamadığından dolayı finansal kaynak israfına yol açmaktadır ki; bu da ekonomiyi olumsuz yönlerde etkilemektedir. Dolayısıyla en uygun makineyi en uygun koşullarda alarak tesisi veya tesisleri kurmalıyız.

Türkiye’de ahşap sanayi büyük gelişmeler kaydetmektedir. Sektörümüz girişimcileri doğru zamanda doğru yatırım ile bunu çok daha iyi seviyelere getirebilir.

Artık sanayimiz böyle bir yatırım için gerekli araştırmaları yapacak uzman kurum ve kuruluşların gerekliliğini hissetmektedir. Kısaca ahşap sanayii artık bilgiye para vermeyi öğreniyor.


5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız

Kaynaklar

Üretim yönetimi                                          Sn. Prof. Bülent KOBU

Fabrika organizasyonu ve dizaynı             Sn.Prof. Melih KOÇER

İş Etüdü                                                      MPM yayınları

Bir Cevap Yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir