Mutfak Dolaplarının Tasarımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Fahrettin AKGÜL
Ağaçişleri End. Müh.

Özet

Son yıllarda teknolojik gelişmelere bağlı olarak sosyal yaşam koşulları da değişime uğramıştır. Buna bağlı olarak yaşam mekânlarının önemi artmıştır. Bu mekânların başında mutfaklar gelmektedir. Teknolojinin gelişmesi ve ihtiyaçların hızla artması mutfaklarda kullanılan ekipmanların ve mutfak dolaplarının tasarımına ve seçimine daha fazla özen gösterilmesini gerekli kılmıştır. Bu makalede mutfak dolaplarının tasarımında dikkat edilmesi gereken hususların başında gelen; işlevsellik, estetik, ergonomi ve renk konuları ve bu konuların mutfak tasarımındaki önemi anlatılmıştır.

Abstract

In recent years social living conditions bound to technological developments were also changed.Bound to this,importance of living places are increased.Kitchens come at the top of these places.Developing technology and rapid increasing requirements cause to take much more care to equipments used in the kitchen and designing and choosing kitchen wardrobs.In this article it mentioned about things that you must pay attention at kitchen wardrobe designing like;functionality,aesthetic,ergonomics and colour subjects and importance of these subjects at kitchen designing.

1. Giriş

Endüstri devrimiyle beraber sosyal yaşam koşulları büyük bir değişim ve gelişime sahne olmuştur. Bu durum yaşam mekânlarının da teknolojik, kültürel ve ekonomik koşullara göre şekillenmesine ve değişime uğramasına sebep olmuştur.

Aktif yaşam ve servis alanları bu mekânların arasında önemli bir yer işgal etmekte olup mutfaklar daha yoğun kullanımdan dolayı ilk sıralarda yer almıştır. Bu nedenle mutfak olarak kullanılan mekânlar ve buna bağlı olarak kullanılan ekipmanlar zaman içerisinde daha fazla önemsenmiş ve dikkat edilecek bir durum halini almıştır. Konutlarda yaşayan kadınların çalıştıkları sürenin yaklaşık olarak üçte birini mutfakta geçirdikleri düşünüldüğünde bu durumun nedenli önemli olduğu aşikârdır.

Mutfakların bu kadar önemli bir yaşam alanı haline gelmesi, mutfakta kullanılan donatı elemanlarının ve ekipmanlarının seçimini de aynı oranda önemli kılmıştır. Önceleri saklama, pişirme ve yıkama gibi eylemlerin gerçekleştirilmesinde öneme sahip olan mutfak dolapları, son zamanlarda söz konusu eylemlerin yanı sıra estetik kaygılar ve verimli kullanılabilirlik gibi faktörler açısından da önemli bir konu halini almıştır. Bu nedenle mutfak dolaplarının tasarımına daha çok dikkat edilmeye başlanmış ve donatı elemanlarının seçimi daha önemli hale gelmiştir.  

2. Mutfak Dolabının Tasarımında Dikkat edilmesi Gereken Başlıca Hususlar

2.1. İşlevsellik

Mobilyalarda işlevsellik; ihtiyaç ve gereksinimlerin karşılanması, iş görebilme yeteneği ve tasarım amacına uygunluktur. İnsan vücudunun belli fiziki sınırlar içerisinde olmasından dolayı, organların hareket alanları ve kapasiteleri göz önüne alınmaktadır. Mutfak mekânlarında mutfak dolaplarının fayda sağlayabilmesi, kullanıcının gerçekleştirebileceği eylemlerin tespit edilmesi ve bu eylemlerin değerlendirilmesine bağlıdır. Mutfak dolapları kullanıcıların pişirme, saklama, depolama, yıkama gibi eylemlerine cevap verecek şekilde tasarlanmalıdır.

Neufert(1983),Mutfakların planlanmasında dikkate alınması gereken faktörleri ve elemanları açıklayarak, en uygun mutfak boyutlarının, mutfak tezgâh derinliğinin, yemek yeme alanının ölçülerini belirtmiştir. Phipps(1996), Mutfak mekânının yemek hazırlama, pişirme gibi eylemlerin yapıldığı bir iş merkezi haline dönüştüğünü ve bunun içinde donatı elemanlarında modüler sistemi uygulamanın esneklik ve değişebilirlik açısından yararlı olabileceğini belirtmiştir. Tasarımcının kullanıcıyla iletişime girmesi, mekânın beklentileri karşılayacak şekilde tasarlanmasını sağlar, bu durum mekân tasarımının daha fazla işlevsellik kazanmasına yol açacaktır. Günümüzde özellikle apartman konutlarında tasarımın genel ihtiyaçlar doğrultusunda yapılması, dolayısıyla kullanıcıların tek tip mutfaklarla karşılaşmasına sebep olmaktadır.

Mutfak dolaplarında kullanıcı hareketleri:

Çömelme, eğilme, kavrama, uzanma, dolaşım ve yıkama olarak sıralanabilir. Bu hareketlerin kolaylıkla sağlanabilmesi, insan vücudunun antropometrik ölçüler göz önüne alınarak yapılacak mutfak dolap ölçülerine bağlıdır. İnsanın kas ve iskelet yapısından kaynaklanan boyutlarına insanın antropometrik ölçüleri denilmektedir. Statik antropometrik boyutlar çoğunlukla mutfak dolabının yükseklik boyutuna etki etmektedir. Kullanıcının en rahat çalışabileceği alt dolap tezgâh yüksekliği (85 + 3 cm.) dir. Alt dolap tezgâh yüksekliği bu toleransın üstünde bir yükseklik kazanması durumunda, kullanıcının kollarının daha yüksekte çalışmasına neden olacak dolayısıyla uzun süreli çalışmalarda kol ve omuz rahatsızlıkları meydana gelebilmektedir. Yüksekliğin az olması durumunda ise kullanıcının belden daha fazla eğilmesini zorunlu kılacak olup bel ve omurga rahatsızlığının meydana gelmesine sebep olacaktır. Bunun yanında tezgâh derinliği en az 60 cm. olmalıdır.

Dinamik antropometrik boyutlar mutfak kullanıcısının organ ve parçalarının hareket halinde iken zorlanma eşliklerini ilgilendirmektedir. Bu durum tezgâha yiyecek, içecek konulması, yemek pişirme ve yıkama anı gibi hareketli durumlarla alakalıdır. Dinamik antropometrik boyutlar mutfak dolabında kullanıcının biçimsel boyut ve alanlarının bulunması ve buna bağlı olarak mutfağın düzenlenmesinde kullanılmaktadır (Ünügür,1973).

Mutfak dolaplarının ölçüsü:

İnsanın antropometrik ölçülerinden başka mutfaktaki kullanıma yardımcı olan mutfak eşyaları ve fırın, ocak gibi cihazların kullanımı da etkili olmaktadır. Mutfak dolaplarının mutfak içindeki yerleşiminin en uygun şekilde yapılması işlev açısından çok önemlidir. Pişirme, yıkama ve saklama eylemlerinin gerçekleştirilmesinde kullanılan evye, ocak, buzdolabı arasındaki üçgenin dolaşım sınırları 7 metreyi geçmemelidir (Gıesalmann,1975). Mutfak gereğinden büyük yapıldığında işlevselliğini kaybetmekte ve kullanıcının fazla enerji kaybederek yorulma problemi yaşamasına sebebiyet vermektedir.

Mutfak çalışma tezgâhı, çalışma alanlarının birbiriyle olan işlevselliğine göre bir düzeni takip ederek sıralanmalıdır. Davlumbaz veya aspiratörün ocak üzerinde olması gerekliliği gibi teknik zorunluluk gerektiren düzenlemeler gözden kaçırılmamalıdır. Kullanıcının sağ veya sol elini kullanıyor olması mutfak ekipmanlarının düzenlenmesinde ve yerleştirilmesinde büyük öneme sahip bir faktördür. Sağ elini kullanan kullanıcı için sağdan sola, sol elini kullanan kullanıcı içinse soldan sağa bir sıra takip edilmelidir.

Mutfak dolabında modüler sistem uygulanması ve kolay takılıp sökülebilir aksesuar kullanılması işlevselliğini arttırıcı bir etken ve istenildiğinde dolaplarda değişime gidilebilmeyi sağlayıcı bir durum ortaya çıkartır. Mutfak dolabında kullanılan ekipmanların hızla ilerleyen teknolojik değişimlere bağlı olarak gelişmesinden dolayı, tasarımcının bu gelişmeleri takip ederek işlevselliği arttırıcı uygulamalar yapması gerekmektedir.

2.2. Estetik

Duyulardan gelen bilginin bilimi olarak tanımlanan estetik, filozoflar tarafından uzun bir süre tartışıla gelmiştir. Yunanca “aisthesis” sözünden gelen estetik, güzeli inceleyen bir felsefe dalı olarak ifade edilmektedir. Mutfak dolaplarının biçimi, rengi, dokusu ve yüzey özellikleri birer görsel öğe olarak kullanıcı üzerine etki etmektedir. Mutfak dolaplarının estetiğinde kullanıcının zevk duyusunda en önemli belirleyici etmen kültürdür. Mutfak dolaplarının estetiği, kullanıcının psikolojik güven duyabilmesinin başlıca nedenlerinden biridir. Bunun yanı sıra bir statü aracı olarak nitelendirilebilmektedir. Biçim, görünüş, renk, doku gibi tasarımı etkileyen unsurlar uygun bir komposizyon oluşturmalıdır.

Mutfak dolaplarının belli oran ve ölçülerde bölümlenmesi gerekmektedir. Bölümleme, bütünün göze hoş gelecek oranlarla ayrışması olarak tanımlanabilir. Köşegen yüzeylerin bölümlenmesinde altın oran ve altın kesit normuna uygun dikdörtgenler uygulandığında daha canlı ve daha somut sonuçlar vermektedir. Altın oran sistemi bir dikdörtgen yüzeyde kısa kenarın 100 cm. olması durumunda uzun kenarın 168,14 cm. olması gerektiği esasına dayanmaktadır (Altınok,1987). Bunun yanı sıra sade ve ayrıntıya girilmeden düzenlenmiş mutfağın kullanıcı mutluluğuna katkıda bulunacağı belirtilmektedir.

Estetik, kullanıcının duyularına hitap ettiğinden dolayı psikolojik olarak bir beğeninin oluşmasını sağlar dolayısıyla mutluluk verici bir unsurdur. Bu açıdan bakıldığında tasarımcının estetik faktörünü göz önünde bulundurması, mutfak mobilyasının albeni değerini yüksek tutması ve kullanıcının seçim esnasında beğeni duygusunu harekete geçirmesi açısından önemli ve gerekli bir faktördür.

2.3. Ergonomi

Ergonomi; eski Yunancada iş anlamına gelen ERGON ve doğal yasa veya düzen anlamına gelen NOMOS’ tan türetilmiştir. Ergonomide asıl hedef insanın işi kolayca yapabilmesidir. Ergonomi insana ilişkin en fazla rahatlık, güvenlik ve etkinlikle kullanılabilecek araç, makine ve donanımın anlaşılması için gerekli bilgilerin tümü diye nitelendirilmiştir (özkul,2000,20). İnsan performansının artması, insan güvenliğinin sağlanması, insan sağlığının korunması ve iyileştirilmesi, insanın mutluluğu elde edebilmesi asıl amaçlar arasında sıralanabilir.

Mutfak alanlarının düzenlenmesi, mutfak donatı elemanlarının tasarım ve boyutlandırılması, çalışma alan ve düzlemlerinin tanımlanması ve bunların boyutlarının tespit edilmesi, eylem alanlarının belirlenmesi rasyonel olarak düzenlenmesi gibi önemli planlama, yapım ve kullanım sorunlarının ancak ergonomik çözümlemelerle giderilebileceği bildirilmiştir (ünügür,1997).

İnsan, araç ve malzeme arasındaki en uygun ilişkilerin düzenlenmesini amaçlayan ergonomi bilimi, bunu sağlamak için mekân ve ürün tasarımındaki ayrıntılardan yola çıkmaktadır. Ergonomik olarak tasarlanmış mutfak dolapları, kullanıcının sağlıklı, verimli çalışması ve zevk duyusuna hitap etmesi noktasında büyük bir öneme sahiptir. Tasarımcının ergonomik olarak tasarlayacağı bir mutfak dolabı, kullanıcı açısından verimli ve sağlıklı bir çalışma koşulu oluşturacağından ergonomi tasarım aşamasında dikkat edilmesi gereken çok önemli bir faktördür.

2.4. Görsellik ve Renk

Bir cismin yüzeyine çarpan görülebilir ışığın bir miktarının yüzey tarafından emilerek tutulması ve geriye kalan kısmının ise bırakılarak yansıtılması sonucunda, salıverilen soyutsal ışık kümesi gözle algılandıktan sonra beyinde yorumlanır ve nitelenmiş bir renk olarak yargılanarak tanımlanır (Martin, 1991).

Renk, mutfak dolaplarının estetik işlevini yerine getirmede psikolojik algı boyutuyla rol oynamaktadır. Mutfak dolaplarının yüzeyinde kullanılacak renk, kullanıcıyı psikolojik olarak rahatlatmalı ve verimi arttırıcı etkide bulunmalıdır. Gözün renk algılamaları, insanın ruhsal durumu ve dolayısıyla performansı açısından önem taşıyan fiziksel etkilere neden olmaktadır. Renkler içerdikleri titreşimli enerjiyle insanlar üzerinde etkili olurlar.

Renkler kullanıcı üzerinde farklı psikolojik etkiler uyandırmaktadır. Mekanın hacimsel büyüklüğüne göre bu etkiler değişkenlik göstermektedir. Mutfak dolap kapaklarının tasarımında sıcak renkler, kullanıcının ruh halini pozitif olarak etkilemektedir. Açık tonlarda tasarlanmış bir mutfak dolabı, açık tonların nesneleri daha büyük ve daha yakın göstermesinden dolayı dar ve küçük bir mekânda dahi olumlu etkiler gösterecektir.

Mutfak dolabının tasarımında, alt üst dolap kapaklarının renk seçiminin yanı sıra mekânda bulunan zemin, duvar, tezgah gibi unsurların renk seçimleri de göz önüne alınarak uygun bir renk uyumu aranmalıdır ve mekanın renk açısından tasarımı bir bütün olarak düşünülmelidir. Böylece kullanıcının beğeni duygularına daha fazla hitap edilebilecektir.

3. Sonuç ve Öneriler

Son yıllarda mutfak mekânlarının önemli bir yaşam alanı halini alması mutfak dolaplarının da önemini arttırmıştır. Bu durum tasarımcıların mutfak dolabı tasarımına daha fazla önem vermelerine ve tasarımlarının da daha fazla çeşitlenmesine sebep olmuştur.

Yaşadığımız yüzyılda, teknolojinin hızlı değişim ve gelişim göstermesi ve bunun yanı sıra moda trendlerinin hızla değişime uğraması, tasarımcının dikkat etmesi gereken faktörlerin daha fazla çoğalmasına sebebiyet vermektedir. Tasarımcıların dikkat etmesi gereken en önemli konuların başında; işlevsellik, estetik, ergonomi ve renk faktörleri gelmektedir. Söz konusu faktörler kullanıcının mutfakta daha verimli ve sağlıklı çalışmasına katkı sağlamaktadır. Bu durum kullanıcının haz duymasına ve mutlu olmasına sebep olur.

Mutfakta kullanılan ekipmanlar ve donatı elemanlarının teknolojik değişmelere bağlı olarak çok hızlı gelişmesi, tasarımcının bu gelişmeleri takip etmesini zorunlu kılmaktadır. Böylece daha modern ve çağdaş tasarımlar ortaya çıkarması mümkün olmaktadır. Tasarımcının kullanıcıyla iletişime girmesi ve bu doğrultuda kullanıcının istek ve ihtiyaçlarına yönelik tasarımlar yapması, söz konusu mutfak dolabının amacına uygun bir şekilde tasarlanmasını ve kullanıcının beğenisini kazanmasını sağlar.

5846 sayılı yasa gereği lütfen gerektiği gibi kaynak göstermeden alıntı yapmayınız

---

Kaynaklar

• Konut Mutfaklarının Mekân Kalitesinin Kullanıcıların Fonksiyonel ve Algısal Performansına Etkisi, Politeknik dergisi, (cilt:10 sayı:4 2007)
• Çiçek,Y.M.( 2004). Dumlupınar üniversitesi, fen bilimleri enstitüsü dergisi,(sayı:7, 2004)
• Yetiz, A. (2009), Ofis Mobilyaları ve Ofis Mobilyalarının Tasarımını Etkileyen Ergonomi Faktörünün İncelenmesi. Yüksek lisans tezi
• Phipps,Ü., Konut Mutfaklarında Modüler Elemanların Esnek ve Değiştirilebilir Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, H.Ü sos.bil.enst.,Ankara(1996)
• Neufert, E., yapı tasarımı temel bilgileri, Güven yayıncılık, İstanbul(1983).
• Özkul, A., (2000), Ergonomi, Eskişehir, Anadolu Yayınları
• Ünügür, S.M., Mutfak ve Ergonomik Çözümlenmesi; Yapı 188 ek 3 (1997).
• Usta, İ., Estetik kuramı ve mobilyada albeni, ahşap teknik dergisi, (sayı:16, 2007)